Laten we een kwak een kwak noemen
Wie beschermt de patiënt eigenlijk tegen kwakzalvers, vraagt Willem Betz zich af. De bonafide arts niet, want die mag van zijn orde geen collega's bekritiseren. De ziekenfondsen niet, want die ruiken geld. En de overheid kan alleen repressief optreden na een klacht. En de rechtbank? 'Als je per jaar 1.500 nepbehandelingen kunt verpatsen voor 30.000 euro per stuk, dan kun je al eens een dure advocaat inschakelen.'
In ons land is bij Koninklijk Besluit vastgelegd welke (para)medische beroepen erkend zijn. Dat kb bepaalt dat alleen geregistreerde artsen bevoegd zijn om aan medische diagnose en behandeling te doen. De mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat die verstrekte zorgen van voldoende kwaliteit zijn en blijven. De medische universitaire opleidingen worden nu door internationale 'visitaties' regelmatig onderzocht op hun kwaliteit, het uitreiken van een diploma bevestigt dat de jonge arts aan een aantal proeven voor kennis en vaardigheden heeft voldaan. Zodra de medici in spe zijn afgestudeerd, is er omzeggens geen kwaliteitscontrole meer. Er zijn wel aanmoedigingen om de kennis bij te houden, zoals accreditering, maar die zijn vrijblijvend. Het komt erop neer dat een arts een bijna totale vrijheid heeft om de meest nonsensicale diagnoses en behandelingen aan de bevolking te slijten, zolang hij geen al te grote schade aanricht zal men hem geen strobreed in de weg leggen. In elke regio zijn er wel bekende voorbeelden van dergelijke artsen die rustig als plaatselijke zonderling of goeroe hun neptoestellen en hun nep-medicijnen laten renderen en er vaak een groepje enthousiaste volgelingen aan overhouden, omdat ze zich een imago aanmeten van 'natuurlijk' en van verzet tegen het establishment en tegen de industrie. Er wordt alleen repressief ingegrepen na klachten. Welke instanties kunnen ingrijpen? De Orde der Geneesheren, de Provinciale Geneeskundige Commissies (PGC), het Riziv en uiteraard ook de rechtbanken. Volgens de codex van de Orde heeft een arts 'vrijheid van diagnose en therapie', maar er zijn wel enige beperkingen: hij moet zorgen verstrekken die 'stroken met de huidige medische kennis' en moet onnodig dure zaken vermijden. De Orde beschikt over een breed gamma van mogelijke interventies, gaande van vermaningen tot schorsing, zelfs levenslang, maar de klager zal nooit te weten komen of zijn klacht enig gevolg heeft gehad. Het controleorgaan van het Riziv waakt over fraude en oneigenlijk gebruik van ziekteverzekering, en kan geld terugvorderen, maar de burger zal ook hierover niets te weten komen. Als er een ernstig gevaar bestaat voor de bevolking, bijvoorbeeld door een arts die dement, drug- of alcoholverslaafd wordt, kan de PGC ingrijpen en zelfs onmiddellijk het visum, de toelating voor praktijkvoering, intrekken, maar ook hier zal de bevolking niets vernemen. Artsen weten gewoonlijk wel wie onder hen de fantasten, de commerçanten en de oplichters zijn, maar blijven daar meestal zeer discreet over, omdat de Orde verbiedt een collega te bekritiseren en ook omdat het veel veiliger en gemakkelijker is om zijn nek niet uit te steken. Waar kan een burger die met belangrijke vragen zit over de waarde van een miraculeuze wonderbehandeling terecht voor een eerlijk antwoord? Bij zijn ziekenfonds? Helaas niet, want om commerciële redenen zijn de grote ziekenfondsen een onderlinge concurrentiestrijd begonnen om elkaar de loef af te steken in het terugbetalen van luxe- en zinloze behandelingen. Ze dachten daarmee een financieel interessant deel van de bevolking te lokken, omdat die mensen zeer gezondheidsbewust willen leven. Het enige resultaat was uiteindelijk dat heel wat kwakzalverij een vorm van erkenning heeft gekregen. Op die mensen kun je niet meer rekenen voor eerlijke informatie. Dat blijkt al onder meer uit brochures die ze verspreiden, en die echt misleidend en commercieel zijn. Elke dag worden er gezonde mensen ineens tot zware patiënt verklaard. Ze krijgen te horen dat ze iets heel ergs hebben en dat de mogelijkheden van de echte geneeskunde in hun geval maar beperkt zijn. Genezing is weinig waarschijnlijk, uitstel misschien mogelijk, meer niet. De recente wet op de rechten van de patiënt verplicht een arts om de volledige waarheid te vertellen over diagnose en mogelijkheden van behandeling, als de patiënt erom vraagt. Kwakzalvers hebben daar geen last van, die beloven er op los. Zij kunnen alles genezen: kanker, MS, ALS, aids, en dat alles met kosmische krachten, hemelse tussenkomsten, machines met goede vibraties, toverwater... Ze zullen u ontgiften, de onbestaande zware metalen uit uw lichaam halen, ze zullen voor u (nep)stamcellen maken die alle kankers zullen opruimen. De bedragen die wanhopige mensen daarvoor neertellen, zijn ontzettend hoog: ze verkopen of hypothekeren hun huis om alles te schenken aan de oplichter-goeroe. We hebben klachten van kankerpatiënten die 20.000 tot 40.000 euro betaalden aan kankerbehandelingen die totaal nep zijn, en die nu door incassobureau's vervolg worden. Als nu die veelbesproken arts die in Nederland geschorst werd, beweert dat hij met een wichelroede - hij noemt het zelf een Lecherantenne, maar het is niets meer dan een wiebelstokje - kan vaststellen dat iemand een vergiftiging heeft met zware metalen, dan is hij zonder enige twijfel een oplichter. Met een wichelroede kun je niets meten, behalve het beven van de wichelaar. Dat de arts in kwestie op basis daarvan een twijfelachtige behandeling instelt maakt het nog erger. Dat hij dergelijke dingen in België niet doet, is gelogen, we hebben getuigenissen van het tegendeel. Ook in België verkocht hij medicijnen voor dertig euro, in kleine flesjes met zelfgemaakt etiket. In Nederland werd vastgesteld dat hij ze zelf vulde met goedkope genever, wat zou hij in België gebruiken? Mogelijk doet hij ook wel goede dingen voor zijn patiënten, maar dat praat zijn kwakzalverij niet goed. Een journalist schrijft dat een dame kwam bloemen afgeven om hem te bedanken. Wie zou er niet dankbaar zijn aan een arts die u stellig en overtuigend verzekert dat hij nu alle kankercellen uit uw lichaam heeft verwijderd? Uit het rapport van de Nederlandse gezondheidsinspectie blijkt dat ze dat aan iedereen wijs maakten. De vzw SKEPP heeft als doelstelling eerlijke informatie te verstrekken over beweringen die in tegenstelling lijken te zijn met de huidige wetenschappelijke kennis. Regelmatig krijgen we vragen van wanhopige mensen die willen weten of de een of andere wonderbehandeling hen zou kunnen helpen. We proberen daar een evenwichtig antwoord op te geven en alle partijen aan het woord te laten op ons discussieforum. Kankerkwakzalvers proberen ons het zwijgen op te leggen door te dreigen met rechtszaken en eisen voor schadevergoeding. Als je per jaar zowat 1.500 nepbehandelingen kan verpatsen voor 30.000 euro per stuk, dan kun je daar al eens een paar dure advocaten voor inzetten. Dergelijke dreigingen schrikken heel wat wetenschappers af om nog onomwonden een kwakzalver een kwakzalver te noemen. Als niemand zijn nek nog durft uitsteken, dan zullen de oplichters pas echt vrije baan hebben. Zijn wij heksenjagers die de vrije keuze willen verbieden? Nee, ieder heeft het recht om zich te laten oplichten, maar echte vrije keuze kan je pas hebben als je over eerlijke en volledige informatie beschikt. Bedrieglijke beloften klagen we aan.
Willem Betz is emeritus hoogleraar en de voorzitter van SKEPP, Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en Paranormale beweringen. www.skepp.be
© 2008 Corelio
Publicatie: De Standaard /
Publicatiedatum: 17 januari 2008